ANKARA-BHA
2023 yılının Ekim ayının sonlarında Güneş’te gözlemlenen olağanüstü bir olay, bilim dünyasında heyecan yarattı. Güneş’in yüzeyinde oluşan büyük bir koronal delik, nadir görülen helyum-3 izotopunu rekor düzeyde uzaya fırlattı. Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ve NASA’nın ortak görevi olan Solar Orbiter, 24-25 Ekim 2023 tarihlerinde gerçekleşen bu olay sırasında helyum-3 yoğunluğunun normal seviyenin 180 bin katına ulaştığını tespit etti.
Astrofizikçi Radoslav Bučík’in öncülüğündeki ABD Southwest Araştırma Enstitüsü’nden bilim insanları, söz konusu helyum-3 salınımının kaynağını, Güneş’in koronal delik kenarından çıkan ve sadece hafif elementler taşıyan nadir bir güneş jetine bağladı.
Helyum-3, Güneş Sistemi’nde oldukça nadir bulunan bir izotop. Daha yaygın olan helyum-4’ten yalnızca bir nötron daha hafif olan bu izotop, ortalama olarak her 2.500 helyum-4 iyonuna karşılık bir helyum-3 iyonu oranında bulunuyor. Ancak Bučík, “Güneş jetleri, helyum-3’ü benzersiz yük-kütle oranı nedeniyle yüksek hızlara veya enerjilere tercihli olarak hızlandırıyor gibi görünüyor” diyerek bu izotopun güneş jetleri tarafından seçici şekilde fırlatıldığını belirtiyor.
Normalde güneş rüzgârında helyum-3 oranı yüzde 0,002 civarındayken, güneş jetleri bu oranı 10.000 katına kadar çıkarabiliyor. Ancak Ekim 2023’teki olay, bu değerin da ötesine geçerek bugüne kadar kaydedilmiş en yoğun helyum-3 salınımı oldu.
Olayın merkezinde yer alan koronal delikler, Güneş’in atmosferindeki (korona) geçici, düşük yoğunluklu ve daha soğuk bölgeler olarak biliniyor. Bu bölgeler, ultraviyole ve X-ışını görüntülerinde karanlık olarak görünürken, manyetik alanların daha geçirgen olması nedeniyle güneş rüzgârlarının serbestçe kaçmasına imkan tanıyor. Bu durum, helyum-3 gibi hafif izotopların yüksek hızlarla uzaya taşınmasına neden oluyor.
Buçík ve ekibi, ilgili bölgede manyetik alanın beklenenden zayıf olduğunu vurgulayarak, “Bu durum, helyum-3 zenginleşmesinin düşük türbülanslı ve zayıf manyetize plazmalarda daha sık gerçekleştiğini öne süren teorileri destekliyor” açıklamasında bulundu.
Daha önceki benzer olaylar ise oldukça nadirdi. 1999 ile 2023 yılları arasında yalnızca 19 benzer kimyasal profile sahip olay kaydedildi. Ekim 2023’teki olayda helyum-3’ün yanı sıra karbon, azot, silikon ve kükürt elementleri yüksek miktarda tespit edilirken, genellikle bu tür olaylarda rastlanan demir gibi ağır elementler ise beklenenden düşük seviyelerdeydi.
Bilim insanlarına göre bu tür helyum-3 yoğunluklu olaylar ya nadiren gerçekleşiyor ya da çoğu zaman tespit edilemeyecek kadar zayıf oluyor. Güneş Yörünge Aracı, Dünya ile Güneş arasında uygun bir mesafede konumlandığı için bu gibi olayları daha hassas bir şekilde yakalayabiliyor.
Söz konusu araştırma, The Astrophysical Journal dergisinde yayımlandı.